Toroslar'ın Kalbinde Sıra Dışı Dağ Oluşumuna Işık Tutan Çalışma

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsünden Prof. Dr. Cengiz Yıldırım'ın doktora öğrencisi Tunahan Aykut'un doktora tezi kapsamında dağ oluşumu teorilerine yeni bir bakış açısı getiren çalışması Nature Communications yayımlandı.

Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü öğretimiz üyemiz Prof. Dr. Cengiz Yıldırım'ın doktora öğrencisi Tunahan Aykut'un Nature Communications’taki yayını Türkiye'nin Orta Toroslar bölgesinde dağların ve topoğrafyanın nasıl şekillendiğine dair keşif niteliğinde bulgular ortaya koydu. Araştırma eski bir İTÜ'lü olan Doç. Dr. Tonguç Uysal'ın TÜBİTAK Uluslararası Lider Araştırmacılar Programı kapsamında desteklenen projesi ile Tunahan Aykut'un İTÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından desteklenen doktora projesi kapsamında İTÜ, Queensland Üniversitesi (Avustralya) ve Stockholm Üniversitesi'nden (İsveç) araştırmacıların katkısıyla yürütüldü. Bulgular, Orta Toroslar’ın son 450.000 yılda yaklaşık 1,5 kilometre yükselirken normal faylanmanın bu yükselimle eş zamanlı geliştiğini ortaya koyarak dağ oluşumu ve orta Toroslar'da topoğrafyanın şekillenmesi teorilerine yeni bir bakış açısı getirdi.

Dağ oluşumu ve sismik tehditler üzerindeki yeni bakış açıları

Bu çalışmada araştırmacılar, Orta Toroslar'daki yükselme olayları ile yer kabuğundaki deformasyonların zamanların arasındaki ilişkiyi belirledi. Elde edilen veriler, yer kabuğundaki derin süreçlerin ve yeryüzünün şekillenmesine neden olan mekanizmaların ilginç yönlerini ortaya çıkardı.

Çalışma, Orta Toroslar'daki normal faylanmanın bu dağların hızlı yükselmesini sağlayan Anadolu Levhası'nın altında dalmakta olan Afrika Levhası'nın derin litosferik kısmında (slab) meydana gelen deformasyon (slab deformation) ve buna eşlik eden manto yükselmesi (mantle upwelling) ile eş zamanlı geliştiğini ortaya koydu.

Çalışma kapsamında, Orta Toroslar’daki bu faylar ilk kez Uranyum-Toryum (U-Th) tarihlendirme yöntemiyle yaşlandırılmış ve bu faylar boyunca meydana gelen geçmiş depremlerin zamanlamaları ortaya konmuştur. Bu yöntem sayesinde, özellikle Antalya ile Mersin arasında uzanan ve daha önce aktifliği net olarak bilinmeyen fay zonlarının yakın jeolojik geçmişte (<500 bin yıl) deprem ürettikleri bu verilerle belgelenmiştir.

Uluslararası iş birliği ve başarı

Araştırma, Doç. Dr. Tonguç Uysal tarafından yürütülen TÜBİTAK 2232-A Uluslararası Lider Araştırmacılar Programı (Proje No: 118C275) kapsamında gerçekleştirilmiştir. Jeokronolojik analizler, Queensland Üniversitesi Radyojenik İzotop Laboratuvarı’ndaki son teknoloji hızlandırılmış kütle spektrometreleri ile yapılmıştır.

Bu süreçte, Dr. Tunahan Aykut’un TÜBİTAK 2214-A Yurt Dışı Doktora Sırası Araştırma Burs Programı (Proje No: 1059B142200520) aracılığıyla Queensland Üniversitesi'nde gerçekleştirdiği bir yıllık araştırma ziyareti, çalışmanın kritik aşamalarında önemli katkılar sağlamıştır. Bu yönüyle çalışma, uluslararası iş birliklerinin bilimsel başarılara olan etkisini somut bir biçimde göstermektedir.

İTÜ’nün küresel liderliği

İTÜ, Queensland Üniversitesi ve Stockholm Üniversitesi arasındaki bu iş birliğiyle yer bilimleri ve deprem araştırmaları alanındaki küresel liderliğini bir kez daha kanıtlamıştır. Söz konusu araştırma, hem Türkiye’nin güneyindeki genç tektonik süreçlerin aydınlatılmasını sağlamakta hem de levha tektoniği gibi jeolojinin temel hipotezlerinin daha iyi anlaşılması konusunda global ölçekte katkı sunmaktadır.

Ayrıca, İTÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (Proje No: TDKB-2024-45553) tarafından da desteklenen bu araştırmanın fikri altyapısı, veri toplama süreci, analizleri, yorumlanması ve uluslararası düzeyde yayımlanması, tamamen Türk bilim insanları tarafından ve millî kaynaklarla gerçekleştirilmiştir. Bu yönüyle çalışma, İstanbul Teknik Üniversitesinin ve Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsünün bağımsız bilimsel üretim kapasitesini ve akademik gücünü yansıtan örnek bir başarı öyküsüdür.

Yapılan araştırma, dünya çapında saygın bilimsel dergilerden biri olan Nature Communications’ta yayımlanmış ve bilim dünyasında büyük ilgi görmüştür. Yayın, bölgedeki tektonik süreçlerin daha iyi anlaşılmasına ve bu süreçlerin yerleşim alanları üzerindeki olası etkilerinin daha sağlıklı değerlendirilmesine katkı sağlamaktadır.